ตัวอย่างแต่ละสุภาษิต

กรุงศรีอยุธยาไม่สิ้นคนดี

         สำนวนคำพังเพยนี้เป็นสำนวนเก่า มีมาจากครั้งสมัยกรุงศรีอยุธยา มีหลักฐานอยู่ในเสภาขุนช้างขุนแผน ตอนเถรกวาดคิดแก้แค้นพลายชุมพลตอนหนึ่งด้วยว่า ...คนดีไม่สิ้นอยุธยา อย่าชะลาใจนักจักเสียที  สำนวนนี้มีความหมายอธิบายอยูในตัวแล้ว คนดี  ก็คือคนเก่งหรือผู้มีความสามารถในทางการต่อสู้และความคิดอยู่พร้อม

กลิ้งครกขึ้นภูเขา

          สำนวนนี้มักจะพูดกันว่า เข็นครกขึ้นภูเขา กันส่วนมาก แต่แท้จริง “ ครก ” ต้องทำกริยา  กลิ้ง  ขึ้นไป จึงจะถูกกว่าคำว่า  เข็น  แปลว่า เรื่องที่กำลัง จะทำหรือจะทำให้สำเร็จบรรลุผลนั้น ยากลำบากแสนเข็ญ มิใช่ของที่ทำได้ง่ายนักเปรียบได้กับการกลิ้งครกขึ้นไปสู่ยอกเขา
กลืนไม่เข้าคายไม่ออก
          แปลว่า หมดหนทางที่จะทำ หรือไม่รู้จะทำอย่างไรดี หรือการทำให้ตัดสินใจไม่ถูก เพราะจะทำไม่ทำลงไปก็ไม่ดี ทำลงไปก็ไมดี เป็นการยากที่จะตัดสินใจ เหมือนก้างปลาเศษอาหารอะไรอย่างหนึ่ง เข้าไปติดอยู่กลางลำคอจะกลืนก็กลืนไม่เข้า
กำขี้ดีกว่ากำตด
หมายความว่า ได้ในสิ่งที่เห็น หรือเป็นของได้แน่ ดีกว่าคิดอยากได้ในสิ่งหรือของที่ไม่เห็นหรือไม่มีตัวตน

กินบนเรือนขี้รดบนหลังคา

          แปลว่าคนที่เนรคุณคนเปรียบได้กับคนที่อาศัยพักพิงบ้านเขาอยู่แล้ว คิดทำมิดีมิชอบให้เกิดขึ้นภายในบ้านนั้น  ทำให้เจ้าของบ้านที่ให้อาศัยต้องเดือดร้อนคนโบราณเอาลักษณะของแมวที่ไม่ดี คือกินแล้วไม่ขี้ให้เป็นที่เป็นทาง กลับขึ้นไปขี้บนหลังคา  ให้เป็นที่สกปรกเลอะเทอะมาเปรียบเทียบ เพราะคนในสมัยก่อนต้องการให้หลังคาสะอาดเพื่อรองน้ำฝนไว้ใช้เมื่อยามฝนที่ตก จึงเอาแมวชั่วนี้เปรียบเทียบกับคนชั่วที่ไม่รู้จักบุญคุณโทษ
ขี่ช้างจับตั๊กแตน

           หมายความว่า  ลงทุนเสียมากมาย เพื่อทำงานเล็ก ๆ เท่านั้นเอง เป็นทำนองว่าผลประโยชน์ที่ได้ไม่คุ้มกับสิ่งที่ลงทุนมา หรือทำให้เป็นการใหญ่โตเลย หรือ แปลความหมายสั้น ๆ ก็ว่า ทำงานใหญ่เกินตัว
ข้าวใหม่ปลามัน 

           หมายถึง  คนในสมัยโบราณถือว่า “ ข้าวใหม่ ” คือข้าวที่เก็บเกี่ยวในครั้งปีหลัง เป็นข้าวที่ดีกว่า และปลาเป็นอาหารคู่กับข้าว ปลามัน  หรือ สามีภรรยาที่เพิ่งแต่งงานกันใหม่ ๆ ย่อมจะอยู่ในระหว่างกำลังเสพสุขสมรสมีรสชาติ
งมเข็มในมหาสมุทร

           หมายถึง  การที่เราค้นหาอะไรสักอย่างหนึ่งที่อยู่ในที่วง กว้างๆ  ไม่มีขอบเขต ย่อมสุดวิสัยที่เราจะค้นหาได้ง่าย
จับปลาสองมือ 

             หมายถึง   คนที่มุ่งหวังอยากได้อะไรทีเดียวพร้อมๆ กันสองอย่าง โดยไม่คำนึงถึงว่าตนเองมีความสามารถที่จะทำได้หรือไม่ เปรียบได้กับการใช้มือจับปลาทีเดียวสองตัวข้างละมือ แทนที่จะใช้มือสองมือจับปลาตัวเดียวให้มั่น ดีกว่าจับด้วยมือเดียวข้างละตัว สำนวนนี้เปรียบได้กับการที่ผู้ชายจะมีภรรยาทีเดียวสองคน โดยวิธีเกี้ยวผู้หญิงสองในเวลาเดียวกัน

ทำนาบนหลังคน

หมายถึง  หาประโยชน์ใส่ตนด้วยอาศัยเบียดเบียนเอาจากผลน้ำพักน้ำแรงคนอื่น

             ตำน้ำพริกเป็นเรื่องสำหรับสำหรับที่จะปรุงแกงทำเป็นอาหาร น้ำที่จะใช้ละลายก็ต้องเป็นไปตามส่วนของน้ำพริก จึงจะได้รสชาติดี แต่ถ้าตำน้ำพริกไปละลายในแม่น้ำก็เสียพริกเปล่า ๆ ไม่มีประโยชน์ แล้วน้ำพริกจำนวนเพียงเล็กน้อย ส่วนแม่น้ำกว้างใหญ่ เอาลงไปละลายก็กระจายสูญหายไปสิ้น ไม่ทำให้น้ำในแม่น้ำเกิดอะไรผิดแปลกมาเลย
          หมายถึง ทำอะไรต้องเสียทรัพย์แล้ว ไม่ได้ทรัพย์คุ้มกับที่ต้องเสียไป เช่น ทำงานมงคลอย่างใดอย่างหนึ่ง จัดเป็นงานหลายวันต้องหมดเปลืองมาก สำนวนที่ใช้หมายความอีกทางว่า ใช้จ่ายทรัพย์ในทางที่ไม่เกิดประโยชน์ก็ได้