ตัวอย่างแต่ละสุภาษิต
กรุงศรีอยุธยาไม่สิ้นคนดี
สำนวนคำพังเพยนี้เป็นสำนวนเก่า มีมาจากครั้งสมัยกรุงศรีอยุธยา มีหลักฐานอยู่ในเสภาขุนช้างขุนแผน ตอนเถรกวาดคิดแก้แค้นพลายชุมพลตอนหนึ่งด้วยว่า ...คนดีไม่สิ้นอยุธยา อย่าชะลาใจนักจักเสียที สำนวนนี้มีความหมายอธิบายอยูในตัวแล้ว คนดี ก็คือคนเก่งหรือผู้มีความสามารถในทางการต่อสู้และความคิดอยู่พร้อม
กลิ้งครกขึ้นภูเขา
สำนวนนี้มักจะพูดกันว่า เข็นครกขึ้นภูเขา กันส่วนมาก แต่แท้จริง ครก ต้องทำกริยา กลิ้ง ขึ้นไป จึงจะถูกกว่าคำว่า เข็น แปลว่า เรื่องที่กำลัง จะทำหรือจะทำให้สำเร็จบรรลุผลนั้น ยากลำบากแสนเข็ญ มิใช่ของที่ทำได้ง่ายนักเปรียบได้กับการกลิ้งครกขึ้นไปสู่ยอกเขา
กลืนไม่เข้าคายไม่ออก
แปลว่า หมดหนทางที่จะทำ หรือไม่รู้จะทำอย่างไรดี หรือการทำให้ตัดสินใจไม่ถูก เพราะจะทำไม่ทำลงไปก็ไม่ดี ทำลงไปก็ไมดี เป็นการยากที่จะตัดสินใจ เหมือนก้างปลาเศษอาหารอะไรอย่างหนึ่ง เข้าไปติดอยู่กลางลำคอจะกลืนก็กลืนไม่เข้า
กำขี้ดีกว่ากำตด
หมายความว่า ได้ในสิ่งที่เห็น หรือเป็นของได้แน่ ดีกว่าคิดอยากได้ในสิ่งหรือของที่ไม่เห็นหรือไม่มีตัวตน
กินบนเรือนขี้รดบนหลังคา
แปลว่าคนที่เนรคุณคนเปรียบได้กับคนที่อาศัยพักพิงบ้านเขาอยู่แล้ว คิดทำมิดีมิชอบให้เกิดขึ้นภายในบ้านนั้น ทำให้เจ้าของบ้านที่ให้อาศัยต้องเดือดร้อนคนโบราณเอาลักษณะของแมวที่ไม่ดี คือกินแล้วไม่ขี้ให้เป็นที่เป็นทาง กลับขึ้นไปขี้บนหลังคา ให้เป็นที่สกปรกเลอะเทอะมาเปรียบเทียบ เพราะคนในสมัยก่อนต้องการให้หลังคาสะอาดเพื่อรองน้ำฝนไว้ใช้เมื่อยามฝนที่ตก จึงเอาแมวชั่วนี้เปรียบเทียบกับคนชั่วที่ไม่รู้จักบุญคุณโทษ
ขี่ช้างจับตั๊กแตน
หมายความว่า ลงทุนเสียมากมาย เพื่อทำงานเล็ก ๆ เท่านั้นเอง เป็นทำนองว่าผลประโยชน์ที่ได้ไม่คุ้มกับสิ่งที่ลงทุนมา หรือทำให้เป็นการใหญ่โตเลย หรือ แปลความหมายสั้น ๆ ก็ว่า ทำงานใหญ่เกินตัว
ข้าวใหม่ปลามัน
หมายถึง คนในสมัยโบราณถือว่า ข้าวใหม่ คือข้าวที่เก็บเกี่ยวในครั้งปีหลัง เป็นข้าวที่ดีกว่า และปลาเป็นอาหารคู่กับข้าว ปลามัน หรือ สามีภรรยาที่เพิ่งแต่งงานกันใหม่ ๆ ย่อมจะอยู่ในระหว่างกำลังเสพสุขสมรสมีรสชาติ
งมเข็มในมหาสมุทร
หมายถึง การที่เราค้นหาอะไรสักอย่างหนึ่งที่อยู่ในที่วง กว้างๆ ไม่มีขอบเขต ย่อมสุดวิสัยที่เราจะค้นหาได้ง่าย
จับปลาสองมือ
หมายถึง คนที่มุ่งหวังอยากได้อะไรทีเดียวพร้อมๆ กันสองอย่าง โดยไม่คำนึงถึงว่าตนเองมีความสามารถที่จะทำได้หรือไม่ เปรียบได้กับการใช้มือจับปลาทีเดียวสองตัวข้างละมือ แทนที่จะใช้มือสองมือจับปลาตัวเดียวให้มั่น ดีกว่าจับด้วยมือเดียวข้างละตัว สำนวนนี้เปรียบได้กับการที่ผู้ชายจะมีภรรยาทีเดียวสองคน โดยวิธีเกี้ยวผู้หญิงสองในเวลาเดียวกัน
ทำนาบนหลังคน
หมายถึง หาประโยชน์ใส่ตนด้วยอาศัยเบียดเบียนเอาจากผลน้ำพักน้ำแรงคนอื่น สมัยโบราณเราทำนาเป็นอาชีพสำคัญ การทำนานั้นตามธรรมดานั้น ต้องทำบนพื้นดินนั้น ใครมีอาชีพหาประโยชน์ โดยอาศัยเบียดเบียนเอาผลจากน้ำพักน้ำแรงจึงเอาการทำนาซึ่งเป็นอาชีพสำคัญมาเปรียบเท่ากับว่าไม่ได้หากินบนพื้นที่นาเหมือนที่คนทั้งหลายทำกัน แต่ว่าเป็นการหากินบนหลังคนพูดเป็นสำนวนว่าทำนาบนหลังคนเช่นซื้อข้าวจากชาวนาด้วยราคาถูกแล้วมาขายเอากำไรแพงหรือให้กู้เงินเอาดอกเบี้ยแพง
ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ
ตำน้ำพริกเป็นเรื่องสำหรับสำหรับที่จะปรุงแกงทำเป็นอาหาร น้ำที่จะใช้ละลายก็ต้องเป็นไปตามส่วนของน้ำพริก จึงจะได้รสชาติดี แต่ถ้าตำน้ำพริกไปละลายในแม่น้ำก็เสียพริกเปล่า ๆ ไม่มีประโยชน์ แล้วน้ำพริกจำนวนเพียงเล็กน้อย ส่วนแม่น้ำกว้างใหญ่ เอาลงไปละลายก็กระจายสูญหายไปสิ้น ไม่ทำให้น้ำในแม่น้ำเกิดอะไรผิดแปลกมาเลย
หมายถึง ทำอะไรต้องเสียทรัพย์แล้ว ไม่ได้ทรัพย์คุ้มกับที่ต้องเสียไป เช่น ทำงานมงคลอย่างใดอย่างหนึ่ง จัดเป็นงานหลายวันต้องหมดเปลืองมาก สำนวนที่ใช้หมายความอีกทางว่า ใช้จ่ายทรัพย์ในทางที่ไม่เกิดประโยชน์ก็ได้
|